Umowa handlowa lub o świadczenie określonych usług, która zawiera w sobie element kredytowy, obok zagrożeń związanych z brakiem lub niewłaściwym wykonaniem przedmiotu umowy, niesie ze sobą także zagrożenie brakiem zapłaty ceny w ustalonym terminie. O ile to pierwsze ryzyko dotyczy zamawiającego będącego jednocześnie kredytobiorcą, o tyle to drugie jest udziałem wykonawcy usługi lub sprzedawcy, który występuje też w roli kredytodawcy. Niezbędnym wydaje się w tym miejscu poszukanie odpowiedniej definicji samego ryzyka, jak i jego szczególnej postaci ryzyka kredytu kupieckiego.
W nauce teorii ryzyka występuje szereg jego definicji, kładących nacisk na jego aspekty statystyczne, probabilistyczne, ubezpieczeniowe, gospodarcze i społeczne czy wreszcie związane z potocznym jego znaczeniem. Na użytek niniejszej pracy użyteczne wydaje się być definicja ryzyka czystego, a więc jako możliwości poniesienia straty lub niemożliwości uzyskania planowych korzyści.
Definicja czystego ryzyka przeniesiona na grunt transakcji kredytowej pozwala na określenie ryzyka kredytowego jako ryzyka niewypłacalności kontrahenta, inaczej rzecz ujmując nie opłacenia przez kredytobiorcę w całości lub w części należności wynikającej z zawartej umowy. Jest to niewątpliwie szczególny typ ryzyka związanego z obrotem gospodarczym, zagrożenia, które dotknąć może bardzo istotnej części aktywów przedsiębiorstwa, tj. wierzytelności . Można je więc stawiać w jednym rzędzie z niebezpieczeństwami takimi jak, pożar, powódź czy huragan, czyli zdarzeniami, które także mogą powodować straty w aktywach przedsiębiorstwa, tak aktywach trwałych (p. nieruchomości, środki transportowe), jak i obrotowych (np. zapasy). Pozwala to na bardziej czytelną identyfikację tego ryzyka, gdyż umożliwia powiązanie go z określonym składnikiem majątku firmy, pojmowanego w sposób bilansowy.
Należy w tym miejscu nadmienić, iż ryzyko kredytu kupieckiego jest szczególnym przypadkiem ryzyka kredytowego, które dotyczy wszystkich rodzajów transakcji kredytowych. Pod pojęciem ryzyka kredytowego rozumie się prawdopodobieństwo nie wypełnienia przez kontrahenta warunków jednego lub wielu kontraktów z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań finansowych.
Możemy więc skonkretyzować pojęcie ryzyka kredytu kupieckiego (handlowego) jako prawdopodobieństwo powstania straty lub utracenia korzyści finansowych spowodowane nie zapłaceniem przez odbiorcę w ustalonym terminie całości lub części należności wynikającej z zawartej umowy handlowej, potwierdzonej wystawioną przez sprzedawcę lub usługodawcę fakturą.
Rozwijając jeszcze wątek definicyjny, należy przytoczyć w tym miejscu charakterystykę dwóch odmian niewypłacalności, a więc faktora omawianego ryzyka kredytowego. Można tutaj przytoczyć rozróżnienie wywodzące się z ukształtowanego standardu ubezpieczenia kredytu krajowego i eksportowego, czyli ryzyka rynkowego i nierynkowego , bądź też handlowego i niehandlowego:
Ryzyko nierynkowe może przejawiać się jako: ryzyko polityczne, katastrofalne, przewlekłej zwłoki w wykonaniu zobowiązań płatniczych przez zagranicznego dłużnika publicznego, ryzyko kursowe lub ryzyko aktów terroru . Można więc ogólnie stwierdzić, iż przyczyn realizacji niehandlowego ryzyka kredytowego należy szukać poza sferą działań i decyzji gospodarczych kredytodawcy i kredytobiorcy.
Ryzyka rynkowe, jak to już powiedziano wyżej mają swoje źródło w sferze obiektywnej lub subiektywnej dłużnika. Może on bowiem opóźniać się w zapłacie z powodu braku środków finansowych spowodowanego:
- brakiem zapłaty za wyprodukowane towary lub świadczone usługi z powodu niewypłacalności odbiorców,
- nie osiągnięciem zamierzonych celów z realizowanych inwestycji,
- brakiem pokrycia wydatków związanych z bieżącą działalnością z uzyskiwanych zysków.
Ubezpieczenie kredytu kupieckiego w każdym przypadku wymaga skrojenia ochrony ubezpieczeniowej na miarę potrzeb i możliwości finansowych firmy, a także dostosowania do apetytu na ryzyko ubezpieczającego. W naszej codziennej praktyce bierzemy pod uwagę nie tylko elementy kosztowe, zakresowe i wyłączenia, ale także wysokości i warunki limitów kredytowych.
Patrycjusz Rodzyński
Broker ubezpieczeniowy
Specjalista ds. ubezpieczeń majątkowych i finansowych
E-mail: p.rodzynski@certumbroker.pl
