Transport to proces, w którym na każdym jego etapie występuje ryzyko uszkodzenia, zniszczenia lub utraty przesyłki. Odpowiedzialność za skutki tych zdarzeń może spoczywać na różnych podmiotach: nadawcy, przewoźniku, spedytorze, odbiorcy, osobach trzecich. W przypadku zlecenia przewozu towarów firmie przewozowej, która posiada ubezpieczenie OCP, wydawać się może, że zlecający transport jest dobrze chroniony od ewentualnych skutków realizacji ryzyka transportowego.
Bezpieczeństwo to jednak jest w istotnym zakresie pozorne z uwagi na co najmniej dwie okoliczności: ograniczony zakres odpowiedzialności przewoźnika ex lege oraz jeszcze bardziej ograniczony zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela – wystawcy polisy OCP.
Z pierwszą przeszkodą można radzić sobie, choć jedynie częściowo, wprowadzając odpowiednie zapisy do umowy przewozu, które rozszerzają zakres odpowiedzialności poza ramy określone przez prawo krajowe (prawo przewozowe) oraz międzynarodowe (np. konwencja CMR). Jest to jednak możliwe jedynie w przypadku bardzo dużych kontraktów, a i sam przewoźnik nie będzie chętny do akceptacji takich zmian, gdyż w większości przypadków ta rozszerzona odpowiedzialność jest wyłączoną z ochorny ubezpieczeniowej.
Zakres ubezpieczenia w polisach ubezpieczenia odpowiedzialności przewoźnika jest w znaczącej mierze determinowany przez katalog wyłączeń oraz granice odpowiedzialności przewoźnika wynikające z obowiązującego prawa. Istotnym ograniczeniem bywa także suma gwarancyjna oraz to, czy umowa ubezpieczenia w ogóle obowiązuje. Nie będzie przesadą stwierdzenie, iż zlecający transport ma w przeważającej ilości przypadków ograniczone możliwości zweryfikowania nie tylko zakresu ubezpieczenia, ale również tego czy polisa została prawidłowo zawarta i opłacona.
Ograniczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika mają charakter pierwotny w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek szkody, więc należy je brać pod uwagę jako pierwsze. Do ustawowych wyłączeń należą m.in. szkody powstałe w wyniku działania tzw. siły wyższej. Nie należy także zapominać o regulacji konwencji CMR, która wprowadza limit odpowiedzialności wynoszący 8,33 SDR za każdy kilogram ładunku. Ograniczenie to może okazać się wyjątkowo dotkliwe w przypadku towarów takich jak samochody, sprzęt elektroniczny, biżuteria, alkohol, ale także np. aromaty i brawniki spożywcze.
Można przytoczyć tu przykład szkody z 2011 r., która dotyczyła wysyłki do Francji 2 kartonów po 50 kg zawierających barwniki spożywcze. Łączna wartość przesyłki wynosiła 28 421,50 zł. W czasie transportu doszło do zalania kartonów z powodu nieszczelności poszycia i towar nie nadawał się już do sprzedaży. Szkoda została zgłoszona z ubezpieczenia OCP przewoźnika, który wypłacił odszkodowanie w wysokości 4 257,10 zł (uwzględniając franszyzę) zgodnie z konwencją do limitu 8,33 SDR za każdy kilogram. W tym przypadku nasz klient posiadał na szczęście ubezpieczenie CARGO i pozostałą część szkody pokryło odszkodowanie z tej polisy. Gdyby poprzestać na polisie OCP strata firmy wynosiłaby aż 24 164,40 zł, co stanowi 85% całej szkody.
Katalog wyłączeń stosowany przez ubezpieczycieli w ubezpieczeniach OCP jest bardzo szeroki i różnorodny. Brak jest na rynku utrawalonego standardu, co wymusza na podmiotach zawierających te ubezpieczenia, aby dokładnie analizowały warunki oferty. Poniżej zamieszczam katalog tych wyłączeń, które w istotny sposób ograniczają odpowiedzialność ubezpieczyciela, szczególnie z powodu okoliczności, na które zleceniodawca transportu ma ograniczony wpływ. Ubezpieczyciele OCP nie odpowiadają m.in. za szkody powstałe wskutek:
- użycia pojazdu nieprzystosowanego do przewozu danego towaru,
- użycia pojazdu nieposiadającego stosownego zezwolenia wymaganego ze względu na jego ciężar lub wielkość,
- użycia pojazdu niesprawnego technicznie,
- użycia pojazdu prowadzonego przez osobę nieuprawnioną w świetle obowiązujących przepisów,
- zatrudnienia obsługi pojazdu nie posiadającej odpowiednich kwalifikacji i uprawnień,
- pozostawienia środka transportu bez nadzoru,
- prowadzenia pojazdu przez kierowcę w stanie nietrzeźwości lub odurzenia środkami, dla których prowadzenie pojazdu jest zabronione lub niewskazane,
- rażącego niedbalstwa.
Jako wyłączenie należy traktować także definicje zawarte w OWU, w tym definicje takich pojęć jak:
- wypadek środka transportu,
- pozostawienie środka transportu bez nadzoru / opieki,
- parking strzeżony.
Szczególnej uwagi wymagają również zapisy OWU oraz oferty i polisy, które określając kategorie towarów wyłączonych z ochrony ubezpieczeniowej. W tym katalogu znajdują się często dzieła sztuki, żywe zwierzęta, leki, pojazdy używane oraz towary niebezpieczne. Najczęściej możliwe jest rozszerzenie polisy na te rodzaje mienia za zapłatą dodatkowej składki.
Ubezpieczenie OCP, tak jak każda inna polisa OC posiada określoną sumę gwarancyjną, która stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela i w większości przypadków ulega wyczepraniu z każdym wypłacanym odszkodowaniem. Nie dotyczy to jedynie polis z sumą gwarancyjną określoną wyłącznie dla jednego zdarzenia. Polisy OCP jako tzw. polisy generalne dotyczą całości usług przewozowych świadczonych przez danego przewoźnika oraz często także przez jego podwykonawców, a to z kolei oznacza, że nigdy nie mamy pewności, czy suma gwarancyjna nie ulegnie wyczepraniu zanim zgłosimy nasze roszczenie odszkodowawcze. Inny poszkodowany może bowiem uprzedzić nas i suma będzie równa 0 lub niewystarczająca aby pokryć poniesione szkody. Jak widać nie wystarczy samo porównanie sumy gwarancyjnej z wartością transportowanego mienia. Warto zadbać, aby suma gwarancyjna z polisy OCP wielokrotnie przewyższała wartość najbardziej wartościowego transportu, który zamierzamy zlecić przewoźnikowi. Jeżeli firma przewozowa świadczy na naszą rzecz istotną część lub większość swoich usług, warto wymagać tzw. polisy dedykowanej, która dotyczyłaby wyłącznie usług transportowych wykonywanych na nasze zlecenie, co pozwoli uniknąć sytuacji, gdy roszczenie innego podmiotu wykorzysta całą sumę z polisy.
Jak widać z powyższych obserwacji, ubezpieczenie OCP jest zabezpieczeniem o wątpliwej jakości i nie może być traktowane jako jedyna i wyłączna forma zabezpieczenia. Poza wymaganiem lub ustanowieniem innych zabezpieczeń warto oczywiście zadbać o to, aby treść umowy ubezpieczenia nie zawierała niekorzystnych wyłączeń, a suma gwarancyjna była odpowiednia.
Marzena Gorzycka-Szuba
Broker ubezpieczeniowy
Specjalista ds. ubezpieczeń flotowych, transportowych i grupowych
E-mail: m.gorzycka@certumbroker.pl