Wprowadzenie produktu do obrotu stanowi źródło ryzyka w każdej niemal firmie. Pozornie wydawać by się mogło, że ryzyko to dotyczy jedynie producentów, ale regulacje prawne w tym zakresie znacząco rozszerzają krąg podmiotów odpowiedzialnych za szkody wyrządzone przez produkt.
Czym jest odpowiedzialność za produkt?
Na początku należy wyjaśnić jedną kwestię, która bywa niejasna dla przedsiębiorców. Odpowiedzialność za produkt, a w konsekwencji także ubezpieczenie tej odpowiedzialności, dotyczy wyłącznie szkód wyrządzonych przez produkt, a nie szkód w samym produkcie. Uszkodzenie lub zniszczenie produktu to zdarzenie, którego dotyczy odpowiedzialność z tytłu gwarancji jakości lub rękojmi. Firma produkcyjna czy handlowa odpowiada (na podstawie przepisów o odpowiedzialności za produkt) za szkody osobowe i rzeczowe, których doświadczy użytkownik produktu lub inna osoba lub podmiot.
Jako przykład roszczenia z OC za produkt można podać uszkodzenie centrali komunikacyjnej w stacji telefonii komórkowej, które spowodował wadliwy akumulator zasilania awaryjnego. W takiej sytuacji odpowiedzialnym za szkodę w centrali był producent akumulatora, zaś zakres odpowiedzialności nie dotyczył kosztów wymiany wadliwego akumulatora. Ubezpieczyciel producenta wypłacił w tym przypadku odszkodowanie w kwocie 85 000 zł.
Kto ponosi odpowiedzialność za produkt?
Regulacje polskiego kodeksu cywilnego, które stanowią transpozycję unijnej dyrektywy, wprowadzają restrykcyjną odpowiedzialność za produkt, z której zwolnić można się jedynie w przypadku wskazania innego podmiotu odpowiedzialnego za powstanie wady, która była przyczyną szkody. Przykładowo, jeżeli poszkodowany zgłosi się do sprzedawcy, ten może wskazać na dystrybutora, a ten z kolei na producenta wyrobu. Producent wyrobu może zwolnić się z odpowiedzialności, jeżeli wskaże producenta komponentu, który użył do wytworzenia produktu, a z kolei ten producent może wskazać dostawcę surowca.
Z zapisów tych jednoznacznie można wnioskować, że ich nadrzędnym celem jest ochrona poszkodowanych i umożliwienie im niemal w każdej sytuacji skutecznego dochodzenia swoich roszczeń. Z punktu widzenia podmiotu, który potencjalnie może być odpowiedzialny za szkodę, sytuacja nie wygląda już tak dobrze. Po pierwsze np. sprzedawca może mieć trudności z ustaleniem dystrybutora lub producenta wyrobu, albo podmiot ten nie będzie już istniał w chwili pojawienia się roszczenia, gdyż np. zostanie zlikwidowany. Znaczące trudności pojawiają się także w przypadku towarów importowanych z Chin, gdyż tamtejsi producenci regularnie odmawiają przyjęcia jakiejkolwiek odpowiedzialności za produkty. Konsekwencją takiej sytuacji jest odpowiedzialność prawna podmiotu, który otrzymał roszczenie.
Wielokrotnie spotkałem się z zapewnieniami firm dystrybucyjnych, że w każdym przypadku będa w stanie zidentyfikować producenta oraz skutecznie przekazać do niego roszczenie. Może być to jednak niemożliwe z uwagi m.in. na fakt, iż odpowiedzialność trwa aż 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu. Jest to wystarczająco długi czas, aby liczyć się z ryzykiem upadłości i likwidacji nawet liderów rynku.
Potencjalne problemy związane ze zwolnieniem się z odpowiedzialności można prześledzić na przykładzie szkody poniesionej przez producenta lodów. Zamówił on aromat od polskiego producenta, który wytworzył go z substancji chemicznych m.in. zakupionych 4 lata wcześniej od producenta z Czech. Wyprodukowane lody posiadały smak dyskwalifikujący je ze sprzedaży i zostały zutylizowane. Straty producenta lodów wyniosły 400 tys. zł. Producent aromatu, gdy otrzymał roszczeń, ustalił, że jedna substancji z której wyprodukowano aromat, miała inny składk chemiczny niż wynikało to ze specyfikacji dostarczonej przez producenta. Okazało się niestety, iż producent surowca 2 lata wcześniej został zlikwidowany po postępowaniu upadłościowym. W tym przypadku odpowiedzialność zatrzymała się na producencie aromatu i jego ubezpieczyciel wypłacił odszkodowanie producentowi lodów.
Rozszerzona odpowiedzialność za produkt
W ramach umowy ubezpieczenia OC możliwe jest włączenie od zakresu tzw. rozszerzonej odpowiedzialności za produkt, która może obejmować jeden lub kilka z następujących części składowych:
- odpowiedzialność za czyste straty producenta wyrobu finalnego spowodowane wadliwością produktu dostarczonego przez ubezpieczonego wskutek zmieszania go lub połączenia z innymi produktami (tzw. klauzula zmieszania/połączenia)
- odpowiedzialność za czyste straty producenta wyrobu finalnego spowodowane wadliwością produktu dostarczonego przez ubezpieczonego bez zmieszania go lub połączenia z innymi produktami (tzw. klauzula produktu wadliwego)
- odpowiedzialność za koszty poniesione przez osoby trzecie na demontaż wadliwego produktu oraz montaż produktu pozbawionego wad (tzw. klauzula usunięcia i zastąpienia)
- odpowiedzialność za szkody powstałem wskutek wadliwej lub błędnej etykiety.
- odpowiedzialność za szkody poniesione przez użytkownika maszyn i urządzeń wyprodukowanych, naprawiany lub serwisowanych przez ubezpieczonego (tzw. klauzula maszynowa)
Każde z wyżej wymienionych rozszerzeń ma inne zastosowanie i w każdym przypadku ich zastosowanie powinno być poprzedzone dogłębną analizą przeznaczenia produktu oraz dla producentów materiałów, części i podzespołów także analizą procesu produkcyjnego, który ma miejsce u odbiorcy produktu.
Do punktu 1 pasuje przywołany już wyżej przykład producenta lodów, gdyż w tym przypadku doszło do trwałego zmieszania barwnika z pozostałymi substancjami i nie ma możliwości ich rozdzielenia. Tego typu szkody najczęściej dotyczą branży spożywczej, ale mogą występować także we wszelkiego rodzaju przetwórstwie (np. tworzyw sztucznych, produktów ropopochodnych, leków).
Klauzula z punktu 2 bywa użyteczna w ubezpieczeniach producentów materiałów budowlanych (np. prefabrykatów czy konstrukcji stalowych). Można dla nich stosować także klauzulę usunięcia i zastąpienia, która będzie mogła być użyta w sytuacji, gdy wadliwy element zostanie wymieniony. Klauzula ta jest także często obecna w polisach OC producentów części do pojazdów i maszyn, branż które słyną z częstych akcji serwisowych prowadzonych na globalną skalę.
Rozszerzenie wskazane w pkt (klauzula etykiet) dedykowana dla przemysłu spożywczego oraz farmaceutycznego.
Ostatnie z rozszerzeń z punktu 5 będzie przydatne w przypadku firm produkujących maszyny, linie technologiczne i produkcyjne oraz świadczących usługi w zakresie ich serwisowania i napraw gwarancyjnych i pogwarancyjnych.
Jak wskazałem powyżej potocznie rozumiana odpowiedzialność za produkt bywa czymś innym, niż wydaje się na pierwszy rzut oka, a co więcej, ubezpieczenie tej odpowiedzialności jest złożone i wymaga dopasowania do specyfiki ubezpieczonego.
Patrycjusz Rodzyński
Broker ubezpieczeniowy
Specjalista ds. ubezpieczeń majątkowych i finansowych
E-mail: p.rodzynski@certumbroker.pl